استفاده از سمعک و دیگر تجهیزات کمک شنوایی در کودکان با سندرم داو

استفاده از سمعک و دیگر تجهیزات کمک شنوایی در کودکان با سندرم داون

دکتر گیتا مولّلی
دکترای روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی
دکتر بهرام ملکوتی
بورد جراحی گوش و حلق و بینی ، فوق تخصص گوش و حلق و بینی کودکان

مقدمه :    غالب کودکان با سندرم داون علاوه بر مشکلات یادگیری، مشکلاتی در دیگر زمینه ها نیز دارند. کم شنوایی یکی از شایع ترین مشکلات در کودکان با سندرم داون است . در صورت تشخیص کم شنوایی ، نخستین اقدام استفاده از سمعک/تجهیزات کمک شنوایی است. از این رو در مقاله حاضر به توضیح پیرامون چگونگی کاربرد سمعک در کودکان با سندرم داون و ارائه راهکارهای مناسب برای خانواده ها پرداخته می شود.

سمعک :      سمعک برای اغلب کم شنوایی ها مفید است . نوع سمعک مناسب برای فرزندتان بسته به نوع و میزان کم شنوایی اش متفاوت است . سمعک اصوات را پیش از رسیدن به گوش تقویت می کند. سمعک انواع و مدلهای مختلفی ارد . بیشتر کودکان از سمعکهای پشت گوشی برای هر گوش می توانند استفاده کنند.   
      سمعک در قسمت بالای لاله گوش قرار می گیرد و به قالبی وصل می شود که در گوش کودک کاملاً جا می گیرد . بسیاری از کودکان با سندرم داون بخوبی قادر به استفاده از سمعکهای پشت گوشی هستند.     معمولاً لاله گوش کودکان باسندرم داون بسیار نرم و کوچکی است بنابراین گذاشتن سمعک پشت گوشی برایشان بسیار مشکل است . کودکان با سندرم داون در عین حال معمولاً مجرای گوش بسیار باریکی نیز دارند . این امر سبب می شود جا گذاشتن قالب گوش برایشان مشکل باشد و همچنین جرم گوش حتی به میزان کم سبب مسدود شدن مجرای گوش آنها می شود.
مجرای گوش باریک و تجمع جرم گوش سبب می شود گذاشتن سمعک پشت گوشی برای برخی کودکان با مشکل روبرو می شود زیرا صدای تقویت شده توسط سمعک یا با جرم گوش یا با دیواره های مجرا برخورد می کند و در نتیجه سمعک آنها صدای سوت می دهد . اگر فرزندتان دچار هر یک از این مشکلات بود . برای حل مشکل به ادیولوژیست مراجعه فرمائید .     زمانی که سمعک مناسب برای کودک تجویز شد ، نحوه کار آن ، نحوه پاک کردن و نگهداری اش و همچنین نحوه تعویض باتری ها به شما نشان داده می شود بهتر است این اطلاعات را فرمائید یا آنرا بصورت مکتوب دریافت کنید و با خود به منزل ببرید . ادیولوژیست به شما خواهد گفت چه زمانهایی از سمعک استفاده کنید.
استفاده همزمان از عینک و سمعک :
 معمولاً پشت گوش جای لازم هم برای استفاده از سمعک و هم استفاده از دسته عینک وجود دارد . غالباً اپتومتریست دسته های عینک را طوری طراحی
می کند که جای لازم برای سمعک هم در نظر گرفته شود . گاه ممکن است از انواع دیگری از سمعک استفاده شود . ادیولوژیست در این موارد به شما کمک می کند.     وقتی که کودک برای نخستین بار از سمعک استفاده می کند لازم است آنرا دائم به گوش داشته باشد. این امر سبب می شود به آن عادت کند و اثرات مفید آن هم برای شما و هم برای ادیولوژیست آشکار می شود. ابتدا باید کودک را تشویق کنیم تا به سمعک اش علاقمند شود. چگونگی نگرش خود شما به سمعک مهم است . اگر خودتان سمعک را بپذیرید ،‌ فرزندتان هم دید مثبتی برای استفاده از آن خواهد داشت و به راحتی آن را می پذیرد.     به خاطر داشته باشید چیزی را می خواهید در گوش کودک قرار دهید که بیش از این نبوده است . اگر سمعک را برای نوزاد می خواهید استفاده کنید ، تا زمانی که خودتان احساس ناراحتی نکنید و دلواپس و عصبی نباشید او نیز از آن آزرده نخواهد شد.
نکات مهم برای تشویق کودکان به استفاده از سمعک
راهنمای والدین•    پیش از آنکه قالب را در گوش کودک بگذارید ، چند دقیقه آن را در دستتان نگهدارید . با این کار ، قالب گرم می شود و به کودک شوک وارد نمی شود. همچنین نرمتر می شوند و راحت تر داخل گوش قار می گیرند در نتیجه کودک احساس بهتری پیدا می کند. می توانید پیش از آنکه نوزاد یا کودکتان از خواب بلند شود، سمعکس را بگذارید تا هنگام بیدار شدن سمعک در جای خودش قرار گرفته باشد ( اما هرگز نوزاد یا کودک خردسال را با سمعک تنها نگذارید زیراممکن است آنرا در دهان خود بگذارد).•    سعی کنید سمعک گذاشتن را بخشی از برنامه لباس پوشاندن و در آوردن کودک جا بیندازید . زمانی که کودک از خواب بلند می شود سمعک را روی گوشش بگذارید و زمانی که به خواب می رود سمعکس را بردارید . در اینصورت برای کودک خیلی طبیعی جلوه میکند که هرگاه از خواب بیدار شد سمعک بزند.•    زمان سمعک گذاشتن کودک را بتدریج طولانی کنید. ابتدا چند بار در روز هر بار به مدت چند دقیقه برایش سمعک بگذارید . اگر چندین بار در روز سمعک را برایش گذاشته اید و هر بار چند ثانیه بعد آنرا پرتاب کرده است و به شما استرس وارد کرده ا ست دیگر برایش سمعک نگذارید و به او استراحت بدهید. زیرا کودک استرس شما را احساس می کند و این امر کار را مشکل تر می سازد : بنابراین چند ساعت بعد یا روز بعد زمانی که هر روز آرامش داشتید دوباره امتحان کنید.•    چیزی مثلاً یک اسباب بازی برای پرت کردن حواس کودک آماده داشته باشید . حتی می توانید یک اسباب بازی را فقط به زمان سمعک گذاشتن او اختصاص دهید.•    اگر کودکتان احساس ناراحتی یا درد کند سمعکس را برمیدارد . اگر متوجه شدید کودک پس از شنیدن صداهای بلند یا به دلیل احساس درد سمعکس را برمیدارد یاا گر کودک پس از شنیدن صداها چشمک می زند با ادیولوژیست مشورت کنید تا سمعک را برایتان تنظیم کند.•    سمعک را در یک جای مخصوص و امن نگهدارید . اگر خودش سمعک را برمیدارد . هر بار او را به جای خاصی ببرید تا سمعکش را پس از درآوردن آنجا بگذارد. او به تدریج متوجه می شود سمعک جای خاصی دارد . به این ترتیب هر وقت سمعک روی گوش کودک نبود ، نیازی نیست همه جا را به دنبال آن بگردید .•    سعی کنید با دیگر والدین در تماس باشید و از تجربیات آنها استفاده کنید. این کار سبب می شود فرزندتان با دیگر کودکانی که سمعک دارند ملاقات کند و متوجه شود تنها کسی نیست که سمعک دارد . دیدن بزرگسالانی که سمعک دارند هم مفید است تا کودک متوجه شود افراد در هر سنی ممکن است سمعک بزنند.•    سمعک رنگهای مختلف دارد بنابراین می توانید به فرزند اجازه دهید خودش رنگ مورد نظرش را انتخاب کند. همچنین می توانید روی سمعک ، برچسبهای قشنگ بچسبانید تا کودک به آن علاقمند شود. با این کار
می توان سمعک هر گوش را به یک رنگ تهیه کرد تا با هم اشتباه نشوند. قالبها را هم می توان به رنگهای مختلف یا با نقشهای مختلف سفارش داد.•    اجازه دهید فرزندتان خودش انتخاب کند. می توانید دو مورد را در اختیارش بگذارید تا خودش یکی را به گوشش بزند . با خودش شکل مورد علاقه اش را برای چسباندن روی سمعک انتخاب کند.•    ممکن است زمانی که به فرزندتان غذا می دهید یا زمانی که کودک دراز
می کشد ، سعکش سوت بزند . این سوت زدن را فیدبک2 می گویند . این حالت زمانی اتفاق می افتد که میکروفن روی سمعک نزدیک به یک جسم سفت (مثلاً تشک ) قرار می گیرند. می توانید بالش را پشت گوش کودک بگذارید ، کودک را کمی جابجا کنید یا هنگام غذا دادن درجه سمعکش را کم یا آنرا خاموش کنید.•    می توانید یک هدبند مخصوص برای سمعک تهیه کنید که آنرا در جای خود ثابت نگهدارد و سمعک جابجا نشود. برای تهیه این هدبندها با ادیولوژیست مشورت کنید.
نکات ذکر شده ،‌ موارد کلی است شما می توانید  خودتان راه  حلهای مناسب برای خود
و فرزندتان را پیدا کنید و به کار ببرید.

سمعکهای انتقال استخوانی و سمعکهای BAHA 3     برخی از کودکان با سندرم داون که کم شنوایی انتقالی دارند و با گذاشتن سمعکهای پشت گوشی برایشان مشکل است می توانند از این نوع سمعک استفاده کنند. سمعکهای انتقال استخوانی یک صفحه ارتعاشی دارند که صدا را منتقل می کند و صدا به جای انتقال از طریق گوش میانی می تواند از این طریق به گوش داخلی منتقل شود. این سمعکها همراه با یک ارتعاشگر به وسیله یک هدبند پشت گوش روی استخوان ماستوئید ( بخشی از استخوان پشت گوش ) قرار می گیرد.   کودکانی که کم شنوایی انتقالی دائمی دارند و سمعکهای انتقالی استخوانی برایشان مناسب است ،‌می توانند در عین حال از سمعکهای BAHA هم استفاده کنند . این سمعکها پردازشگر صوتی دارند که روی صفحه ثابتی قرار دارد به یک پیچ کوچک از جنس تیتانیوم وصل شده است. این پیچ را می توان از طریق عمل جراحی در استخوان پشت گوش نصب کرد. BAHA از طریق صفحه ثابت مستقیماً به قسمتی از استخوان سر وصل می شود که حلزون ( گوش داخلی ) در آن قرار دارد . به این طریق صدا مستقیماً به گوش داخلی می رسد.
  در کودکان خردسال که استخوان سر خیلی نازک است و نمی توانند صفحه متصل به BAHA را نگهدارد با کودکان بزرگتری که عمل جراحی برایشان مناسب نیست می توان نوع دیگری از BAHA را به کار برد که شبیه دیگر سمعکهای انتقالی استخوانی است و می تواند آنرا به صورت موقت یا دائمی مورد استفاده قرار داد.

کاشت حلزون :    کاشت حلزون برای کودکان با کم شنوایی حسی عصبی شدید تا عمیق بکار
می رود که با سمعک قادر به شنیدن محدوده کامل اصوات گفتاری نیستند.    کاشت حلزون با سمعک تفاوت دارد . کاشت حلزون از طریق تحریک عصب شنوایی با سینالهای الکتریکی ، حسی از شنوایی به کودک میدهد. کاشت حلزون دو قسمت دارد . یک گیرنده که از طریق جراحی در زیر پوست پشت گوش قرار می گیرد و یک بخش خارجی که مانند سمعک ، به گوش زده می شود.    تصمیم برای استفاده از کاشت حلزون برای بیشتر خانواده ها تصمیمی بسیار مهم و مشکل است . بیش از تصمیم گیری باید کودکان را چندین بار برای ارزیابی به مراکز ویژه برد و با پزشک گوش و حلق و بینی و ادیولوژیست خود مشورت فرمائید تا در صورت لزون شما را به مراکز ویژه کاشت حلزون ارجاع دهند.

سیستمهای FM :    در بسیاری از موقعیتها ، شنیدن برای کودکان بسیار مشکل می شود. مهمترین موقعیتها عبارتند از :
-    محلی که صداهای ناخواسته محیطی بسیار زیاد باشد.
-    محلی که صداها در آن انعکاس پیدا می کند.
-    محلی که بین فردی که صحبت می کند و کودک دارای کم شنوایی فاصله زیاد است .      سیستمهای FM در حل این مشکلات بسیار کمک کننده اند به عنوان مثال در صورتی که فرزندتان در مدرسه از FM استفاده کند، صدای معلمی که جلوی یک کلاس شلوغ در حال صحبت کردن است طوری به کودک می رسد گویی درست در جلوی او ایستاده است .    دستگاه FM فرستنده ای دارد که فردی که در حال صحبت است ( مثلاً معلم ) آن را به خود می زند و گیرنده ای توسط کودک استفاده می شود ، این دستگاه ، صداهای مورد نظر کودک را در مقایسه با صداهای محیطی برای او واضحتر و بلند می کند.

چه کسانی می توانند از دستگاه FM استفاده کنند؟      در صورتی که فرزندتان قادر به استفاده از سمعک یا کاشت حلزون است
می تواند از دستگاه FM هم استفاده کند. دستگاه FM همراه با سمعک یا کاشت حلزون به کودک کمک می کند روی صداهای مورد نظرش تمرکز کند و شنیدن آنها برایش راحت تر شود.    کودکان با هر میزان کم شنوایی می توانند از FM استفاده کنند. این دستگاهها مثل سمعک تنها صداها را تقویت نمی کنند بلکه به کودک کمک می کنند روی اصوات محیطی و گفتاری مورد نیاز خود تمرکز کنند. سمعک کودک متناسب با نوع کم شنوایی اش تجویز می شود و دستگاه FM هم با سمعک تنظیم می شود. بنابراین میزان سودمندی FM بسته به م ناسب بودن سمعک کودک برای او دارد .

چگونه با فرزندم ارتباط برقرار کنم ؟     کودکان با سندروم داون به روشهای مختلفی ارتباط برقرار می کنند. آنها بسته به سن و توانایی های خود و میزان کم شنوایی می توانند از زبان گفتاری ،‌استفاده از سمعکها و اشکال زبان اشاره یا ترکیبی از اینها استفاده کنند. اگر کودکتان خیلی کوچک و در سن نوزادی است در عین حال می توانید از بیان چهره ( حالت های چهره ) ، زبان اشاره ،‌ ژشتها و آهنگ کلام خود برای نشان دادن محبت و احساسات خود به او استفاده کنید و حضور خود را به کودک بفهمانید.  
        ضروری است از مهارتهای مناسب جهت برقرای ارتباط بین خود و کودک استفاده کنیدو نیازهای همه افراد در نظر گرفته شود . کم شنوای سببمی شود رشد گفتاری کودک با تاخیر روبرو شود و بسیار مفید است که خانواده ها کمی اشاره بیاموزند و از آن جهت برقراری ارتباط با کودک استفاده کنند. اگر همزمان از اشاره و زبان گفتاری استفاده شود ، آموزش و به کارگیری زبان اشاره در بدو نوزادی و خردسالی سبب به تاخیر افتادن رشد زیان گفتاری نخواهدشد.     مهم است به خاطر داشته باشیم نیازی نیست از ابتدا تصمیمی برای تمام عمر کودک بگیرید . روش ارتباطی انتخاب شده در طول زمان با آگاهی از نیازهای کودک و علاقمندی های کودک و خانواده می تواند تغییر کند.

« نکات مهم »
صرفنظر از نوع روش ارتباطی مورد استفاده شما و فرزندتان توجه به برخی نکات می تواند برای شما سودمند باشد :•    همیشه در برابر چیزی که به کودک میگویید ، به او زمان بسیار زیاد برای پاسخ دادن بدهید. پیش از آغاز صحبت با آنها ، ‌اطمینان حاصل کنید به شما توجه دارند.•    همیشه روبروی او قرار گیرید و تماس چشمی برقرار کنید. سعی کنید در سطح قد آنها قرار گیرید و فاصله مناسب برای اشاره یا لب خوانی را رعایت فرمائید .•    دقت کنید اتاق نور مناسب داشته باشد و پشت شما پنجره قرار نداشته باشد زیرا ایستادن پشت به نور سبب می شود سایه ای ایجاد شود و ب خوانی و دیدن حالتهای چهره شما برای کودک مشکل میگردد.•    واضح ، طبیعی و با سرعت معمولی صحبت کنید. فریاد نزنید زیرا کودک تصور می کند شما عصبانی هستید . فریاد زدن حالت لبهارا هم عوض
می کند.•    تا حد امکان صدای محیط را کم کنید. زیرا صدای محیط سبب می شود کودک حتی با سمعک هم درست نشنود . استفاده از پرده و فرش سبب کم شدن اثر صدای محیط می شود.•    اگر فرزندتان از زبان اشاره استفاده نمی کند ،‌از بیان چهره ای و ژستها برای بیان احساسات خود استفاده کنید.•    هنگام صحبت کردن ، سیگار نکشید ، چیزی نخورید و صورتتان را به سمت دیگر نکنید استفاده از عینک یا عینک آفتابی هم برقراری تماس چشمی را مشکل می کند.•    هنگامی که در جمع هستید ، یکی یکی صحبت کنید . زمانی که فرد دیگری صحبت می کند به کودکتان اشاره کنید تا متوجه او شود و به او نگاه کند.•    زمانی که موضوع صحبت عوض می شود کاری کنید که فرزندتان متوجه شود.•    گاه شنیدن برخی کلمات مشکل است ، در این حالت از کلمات هم معنی دیگر یا اشاره استفاده کنید .•    بین جملات مکث کنید و چک کنید فرزندتان صحبت ها را فهمیده باشد. به آنها بگوئید هر زمان متوجه صحبت ها نمی شود ، صحبت را قطع کنند و از شما بخواهند تکرار کنید.

منبع :
-    National Deaf Children's Society & National Down's Syndrome Association, Down's syndrome and childhood deafness , online ; available at : www.ndcs.org.uk

واژه نامه :
1.    Otitis Media with Effusion (OME یا Glue Ear
2.    Feed back
3.    Bone- Anchored Hearing Aid

به نقل از وب سایت خانم دکتر موللی